شیرهای دروازه ای که در ان جریان بند مانند دروازه قلعه بالا می رود این شیرها چون بسته شونده سریع نیستند ضربه قوچ کمتری ایجاد می کنند در حالت کاملا باز افت فشار تقریبا صفر دارند و به همین دو دلیل شیر قطع جریان ایده ال هستند ولی مناسب تنظیم جریان نیستند. تمام شیرهای قطع جریان در تاسیسات ساختمان باید از این نوع باشند. منبع کانال تاسیسات برادران اذری

شیرهای توپی گونه ای شبیه شیرهای سماوری هستند که قطعه بند اور جریان در انها به شکل توپ است و از جمله شیرهای ربع گرد برای قطع سریع جریان هستند به همین جهت برای مصارف لوله کشی گاز خانگی که نیاز به قطع سریع جریان دارد استفاده می شوند. افت فشار حالت کاملا باز این شیرها نزدیک صفر است و می توانند برای تنظیم جریان هم بکار روند. این شیرها معمولا به واسطه نشیمنگاه تفلون درون انها برای دمای پایین یا گرافیت برای دما بالا اب بندی خیلی خوبی دارن و سبک و کوچک هستند ولی به واسطه قطع سریع بودن ضربه قوچ دارند که در فشارهای پایین مثل گاز خانگی مهم نیست ولی برای شیر در تاسیسات ابی خانگی مناسب نیستند با این وجود شیرهای پیسوار و کلکتورها از این نوع و معمولا به همراه فیلتر هستند.منبع کانال تاسیسات برادران اذری

 

شیرهای سماوری شبیه شیرهای توپی هستند با این فرق که قطعه بند اور جریان در انها به شکل استوانه یا مخروط است این شیرها از جمله شیرهای ربع گرد برای قطع سریع جریان هستند به همین جهت برای مصارف لوله کشی گاز خانگی که نیاز به قطع سریع جریان دارد می توانند استفاده شوند. این شیرها سنگینتر و گرانتر از شیرهای توپی هستند و مجرای انها در حالت کاملا باز معمولا مستطیل است و معمولا کمتر از 70 درصد سطح لوله است بنابراین افت فشار حالت کاملا باز این شیرها کم نیست و نمی توانند برای تنظیم جریان هم بکار روند. این شیرها معمولا به واسطه نشیمنگاه دارای اصطکاک یا باید با روانکاری روغن یا با لایه الاستومری باشند. این شیرها به واسطه قطع سریع و ربع گرد بودن ضربه قوچ دارند که در فشارهای پایین مثل گاز خانگی مهم نیست ولی برای تاسیسات ابی خانگی مناسب نیستند منبع کانال تاسیسات برادران اذری

 

شیرهای پروانه ای

قطعه بندآور جریان در این شیرها از یک صفحه تشکیل شده است که حول یک لولا در وسط می چرخد. آب بندی کامل جریان و امکان ربع گرد بودن این شیرها از مزایای این شیرهاست همچنین می توانند برای تنظیم جریان هم بکار روند

شیرهای کف فلزی یا کروی به دلیل ظاهر کروی بدنه به این نام خوانده می شوند. در شیرهای کف فلزی قطعه بند اور مخالف جهت جریان حرکت می کند و با نشستن بر سیت راه را می بندد (مثل سوپاپ موتور) بنابراین نیروی بیشتری برای بستن این شیر لازم است. مسیر طی شده توسط بنداور برای بستن راه، کوتاهتر از شیرهای دروازه ای است گرچه مثل شیرهای ربع گرد خیلی کوتاه هم نیست. جریان در حالت باز شیر از اطرافش متقارن عبور می کند و بنابراین فشاری نامتقارن و ضربه ای بر بند اور ندارد پس در حالت نیمه باز می تواند برای تنظیم جریان بکار رود. کف فلزی یا سیت را با وسیله مخصوص می توان سابید تا دوباره اب بندی شود. این شیرها همچنین بسادگی با تعویض سیت یا همان نشیمنگاه بنداور که همان کف فلزی است تعمیر و چکه بندی می شوند. جریان دراین شیرها جهت صحیح دارد که گاهی با فلش نشان داده می شود گاهی این مساله باعث می شود مجریها این نوع شیر را همراه شیر یکطرفه بدانند که اصلا صحت ندارد. در شیرهای کف فلزی یااگر جریان از زیر بند اور باشد یعنی از نوک ان به انتهای ان، می تواند برای تنظیم جریان استفاده شود. اگر جریان از بالای بند اور به نوک ان باشد فشار اب پشت شیر، اب بندی بهتری هنگام بسته بودن ایجاد می کند. در انتهای بسته شدن برای اینکه بند اور بر روی سیت سایش ایجاد نکند هرز می گردد. این شیرها سه نوع دارند: در نوع تی شکل جریان دو بار تغییر مسیر 90 درجه می دهد به همین دلیل افت فشار این شیرها حتی در حالت تمام باز زیاد است و بنابراین برای جاهایی مثل کنار گذر جریان اصلی مناسبند. شیرهای وای شکل دو تغییر مسیر جریان کمتر از 90 دارند و بنابراین کمترین افت فشار در بین این شیرها را دارند و برای حالت تمام باز مناسبترند. شیرهای زاویه ای یک شیر بشکل زانو هستند و تغییر جهت جریان در انها 90 درجه است. منبع کانال تاسیسات برادران اذری

در شیرهای کف فلزی یا کروی یا گلوب ولو بند اور جریان باید بر سیت فلزی (کف فلزی)خود بنشیند تا شیر بسته شود. در انتهای بسته شدن کاری می کنند که فلکه هرز بچرخد یعنی بند اور بر روی سیت سایش ایجاد نکند. گاهی بدلیل رسوب و غیره سیت اب بند نمی شود و بوسیله دستگاه شکل که کف ساب شیر نامیده می شود و بر روی خود فلکه ای هم دارد سیت را می سابند تا دوباره درزبند شود

چند شیر یکطرفه برش خورده در نمایشگاه تاسیسات. شیرهای سوینگ چک ولو با دریچه فلزی و یک نمونه هم با دریچه پلاستیکی هستند. شیر یکطرفه از این نوع می تواند با فنر باشد یا دریچه صرفا با وزن خود به جای خود باز گردد. بدلیل افت فشار کمتر در حالت تمام باز این نوع شیر از انواع بسیار متداول شیر یکطرفه است.

گرچه نام برخی شیرهای یکطرفه از سازنده ای به سازنده دیگر متغیر است انواع شیرهای یکطرفه را می توان با نامهای زیر از سازنده های مختلف پیدا کرد که در تصویر نیز دیده می شوند
Swing check valve
دیسک با لولا در کناره

Swing Check Valve

Wafer check valve
(Wafer type swing check valve)
دیسک کوچک با لولا در کناره

Ball check valve
ساچمه ای

Lift check valve
(Lift type piston check valve)
(Plug type check valve)
پیستون بالارونده

Piston check valve
(Spring loaded piston check valve)
پیستون و فنر

Silent check valve
(Disk check valve)
(Center guided check valve)
(Center guided disk check valve)
(Spring loaded disk check valve)
دیسک و فنر با راهنما در وسط

Dual disk check valve
(Double door check valve)
(Double disk check valve)
دو نیم دیسک با لولا در وسط

Tilting disk check valve
(Slanting disk check valve)
دیسک با لولا در غیر کناره

Duckbill rubber check valve
(Diaphragm check valve)
پلاستیکی نوک اردکی

شیر یکطرفه از نوع ویفردر اصل باید از نوع لولایی با یک دیسک نازک کوچک (ویفر) باشند که مانند سوینگ چک ولو می چرخد ولی چون کامل باز نمی شود و اندازه این دیسک هم کوچکتر از کل سطح مقطع لوله است بر خلاف سوینگ چک ولو هیچ نوع زائده ای در دور خود ندارد. بنابراین در حال حاضر برخی کارخانجات تولید شیر هر نوع شیر یکطرفه جمع و جوری را که زائده ای در محیط خود ندارد و مانند یک استوانه در ابعاد قطر لوله است (تصاویر بالا) شیر یکطرفه از نوع ویفرمی گویند

شیر هواگیری اتوماتیک یا
automatic air vent valve
یا air relief valve
شیری است که هوای جمع شده از سیستم را خارج می کند. هوا در یک سیستم می تواند در اثر ایجاد فشار منفی در یک نقطه از سیستم و وجود درز در آن نقطه وارد سیستم شود. همچنین گرمایش باعث می شود آب هوای کمتری را بتواند در خود نگه دارد و لذا هوای محلول بصورت غیر محلول جدا می گردد. به دو دلیل بالا معمولا شیرهای ونت اتومات را در جاهایی با فشار کمتر و دمای بیشتر و بالاترین نقاط مدار قرار می دهند. مثلاً در خروجی دیگ یا قبل از شیر یکطرفه یا بالای منبع انبساط پکیج.
طرز کار شیرهای هواگیری بسیار ساده و شبیه شناور کولر کوچکی است که بر اساس غوطه وری عمل می کند. در این شیر هنگامیکه هوا در محفظه جمع شود سطح آب را پایین می راند و شناور هم با سطح آب پایین می رود تا اینکه روزنه شناور باز شود و هوا تخلیه شود و دوباره شناور با سطح آب بالا می آید و روزنه شیر را می بندد.

ابزارهای اندازه گیری جریان flow meter بر اساس مکانیزم:
1. جریان سنجهای فراصوتی بر اساس مقایسه سرعت صوت منطبق و خلاف جهت جریان کار می کنند.
2. در جریان سنجهای مغناطیسی سیال باید رسانا باشد و در اثر سرعت حرکت ان عمود بر یک میدان مغناطیسی میدان الکتریکی عمود بر این دو ایجاد می گردد که با سرعت متناسب است
3. جریان سنجهای مکانیکی معمولا قطعه چرخنده در مسیر جریان دارن و بنابراین اسیب پذیرترند و افت فشار هم ایجاد می کنند
4. جریان سنج ورتکسی تعداد ورتکسهای پشت یک قطعه در میان جریان را می شمارد. فرکانس پیدایش این ورتکسها با سرعت جریان رابطه خواهد داشت. این جریان سنج افت فشار دارد و قطعه ان مثل حالت مکانیکی اسیب پذیر است

5. جریان سنجهای اختلاف فشاری مثل ونتوری، نازل و اریفیس

در تصویر یک شیر اطمینان فشار و دما مربوط به منبع آب گرم کن کویلی را می بینیم. حسگر انبساطی این شیر که میله درون تصویر است بصورت مستغرق در منبع قرار می گیرد این شیر نسبت به دما و فشار هر دو حساس است و دریچه فنری آن در اثر انبساط میله ناشی از گرما یا فشار از درون بر دریچه و یا کشیدن اهرم بالای آن با نیروی دست باز می شود.

در مبحث ۱۴ مقررات ملی بند ۱۴-۷-۲-۴ ذکر شده که آب گرمکن باید به شیر اطمینان فشار و دما با فشار تنظیم شده ۱۰۳۵ کیلو پاسکال و دمای تنظیم شده ۹۹ درجه سلسیوس مجهز باشد. نصب هرگونه شیر بر روی لوله تخلیه شیر اطمینان که به خروجی شیر اطمینان در تصویر وصل می شود مجاز نیست. انتهای این لوله نباید رزوه یا سر شلنگی داشته باشد که اتصال شیر یا درپوش یا مسدود کننده به آن امکان پذیر نباشد. لوله تخلیه شیر اطمینان باید تا فاصله ۳۰ سانتی از زمین در محلی امن ادامه یابد.

شایان ذکر است با وجود اینکه در مبحث، دمای عملکرد شیر اطمینان ۹۹ درجه ذکر شده چون دمای تبخیر آب در اغلب مناطق کشور ما که از سطح دریا بالاترند معمولا از ۱۰۰ کمتر است، دمای عملکرد شیر اطمینان تصویر را ۹۶ درجه قرار داده اند.

Vacuum Breaker (Vacuum relief valve)
شیر خلا شکن که در یکی از تصاویر بالا شماتیک عملکرد آن را می بینیم، دقیقا برعکس شیر اطمینان عمل می کند. در این شیر در صورت کمتر شدن فشار این قسمت لوله از فشار جو، شیر باز می شود و هوا وارد سیستم می گردد. به همین دلیل به آن شیر خلا شکن هوایی نیز گفته می شود. باید دقت کرد که اولا درست است که در شرایطی که خلا باعث برگشت جریان است شکستن خلا مانع برگشت جریان می شود ولی این شیر الزاما مانع برگشت جریان نیست. همچنین در تصویر شیر دو قلویی را می بینیم که شیر خلا شکن و اطمینان توامان هستند. یعنی می تواند هم در فشار بالا و هم در فشار پایین عمل کنند و سیستم را بین دو فشار مشخص نگه دارند. البته در شرایط ایده آل نباید سیستم را طوری طراحی کرد که شیر خلا شکن عمل کند چون ورود هوا به اکثر سیستمهای آبی اثرات مخربی همچون خوردگی، عدم عملکرد صحیح مبدلها را دارد.

شیر تنظیم فشار یا رگلاتور، شیری است که فشار خروجی آن بدون توجه به فشار ورودی تنظیم می شود. متداولترین مکانیزم برای این شیر یک دیافراگم است که یک طرف آن فشار قابل تنظیم و طرف دیگر فشار خروجی وارد می شود. در صورت افزایش فشار خروجی، دیافراگم حرکت کرده و راه جریان را محدودتر می کند تا فشار خروجی متعادل شود.به دلیل نوع این مکانیزم و دیافراگم موجود در آن این شیرها معمولا بشکل کله قندی هستند. باید دقت کرد این مکانیزم در حالت وجود جریان کارایی دارد. جالب است بدانیم که شیرهایی در صنعت وجود دارند که نام آنها شیر تنظیم فشار نیست ولی همین مکانیزم را دارند و در واقع فشار را تنظیم می کنند. یکی از این شیرها شیر انبساط اتوماتیک مربوط به تبرید تراکمی و دیگری شیر بالانس اختلاف فشار ثابت است که مربوط به بالانس مدارهای گرمایشی و سرمایشی است. تصویر این دو بعلاوه یک رگلاتور گاز و مکانیزم این شیرها را در بالا می بینیم